(1) ตีณิ อกุสลมูลานิ

[909] ตตฺถ กตมานิ ตีณิ อกุสลมูลานิ? โลโภ, โทโส, โมโหฯ

(ก) ตตฺถ กตโม โลโภ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทิราโค จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปริเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สญฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา โสตํ วิสฏา [วิสทา (สี. ก.) ธ. ส. 1141] อายูหนี [อายูหินี (ก.)] ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว [สนฺธโว (ก.)] สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสีสนา อาสีสิตตฺตํ [อาสิํสนา อาสิํสิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺฐพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉญฺชิกตา สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา สทฺทตณฺหา รูปตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺฐานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘โลโภ’’ฯ

(ข) ตตฺถ กตโม โทโส? ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติ อาฆาโต ชายติ, ‘‘อนตฺถํ เม จรตี’’ติ อาฆาโต ชายติ, ‘‘อนตฺถํ เม จริสฺสตี’’ติ อาฆาโต ชายติ, ‘‘ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ’’…เป.… อนตฺถํ จรติ…เป.… ‘‘อนตฺถํ จริสฺสตี’’ติ อาฆาโต ชายติ, ‘‘อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ’’…เป.… อตฺถํ จรติ…เป.… ‘‘อตฺถํ จริสฺสตี’’ติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺฐาเน วา ปน อาฆาโต ชายติฯ